გურია
გურია, როგორც ადმინისტრაციული ერთეული, ეგრისის "ლაზეთი” ადრე ფეოდალური სახელმწიფოს დაშლის შემდეგ წარმოიშვა.
ჯუმათის წმიდა გიორგის ხატის ასომთავრულ წარწერაში იკითხება: "ახოვანო მხედარო ქრისტესაო, შემწე ეყავ მონასა შენსა ერისთავთ-ერისთავსა ვარდენ ვარდენის ძესა. ამინ”. ვარაუდობენ, რომ ეს წარწერა X_XI საუკუნეებითაა დათარიღებული და ამიტომაც მიიჩნევენ, რომ გურიის პირველი მთავარი ვარდენ ვარდენიძეა.
ერისთავთ-ერისთავს გურიის მხარის ერისთავები ემორჩილებოდნენ. გურიის ერისთავთ-ერისთავების რეზიდენცია იმ დროს (IV საუკუნეში) ლეხოური იყო- ვარაუდობენ დღემდე შემონახულ მეცხრე საუკუნის ციხეს, რომელშიც იყო კარის ეკლესია და ოდნავ მოშორებით საგვარეულო საძვალე.
საისტორიო წყაროებში ხშირად იხსენიებენ ვარდანიძეებს. ერთ-ერთი გამოკვეთილი პიროვნებაა სუთმონ გურიელი, რომელიც ზარზმის ფრესკის (სამცხე) წარწერაში სვანთა ერისთავადაც მოიხსენიება.
ზარზმის ფრესკაზე გურიელი მოხუცებულობის ასაკშია გამოსახული-ჭაღარა წვერით და სახის ნაკვთებით. ეს ფრესკა ადასტურებს, რომ სუთმონ გურიელი, ამ დროისათვის (XIII საუკუნის 30-40-იან წლებში) პოლიტიკურ მოღვაწეობას ჩამ ოშორებულა და ბერად აღკვეცილა (ამას ბერის სამოსელი ადასტურებს).
| 
